Scenariusz 90-minutowych warsztatów poświęconych fałszywym informacjom w nauce, a w szczególności zjawisku drapieżnych czasopism oraz drapieżnych konferencji.
Celem warsztatów było zwiększenie świadomości uczestników związanej z zagrożeniami, jakie stanowią dla nauki i jej rzetelności fałszywe informacje naukowe oraz fałszywe źródła informacji naukowej. Tematyka warsztatów skupiała się w szczególności na problemie drapieżnych czasopism oraz drapieżnych konferencji.
Określenia „drapieżne czasopismo” używa się w stosunku do wydawnictwa, którego polityka publikacyjna odznacza się natarczywym zachęcaniem potencjalnych autorów do publikacji bez przykładania należytej wagi do jakości publikowanych tekstów oraz nierzetelnym procesem recenzyjnym. Natomiast termin „drapieżne konferencje” używa się w odniesieniu do konferencji nieetycznych naukowo, które mają na celu głównie przyniesienie korzyści finansowych swoim organizatorom.
Opisane zjawiska stanowią szczególne zagrożenie dla młodych naukowców oraz studentów, którzy ze względu na niezbyt duże doświadczenie mogą mieć trudności z odróżnieniem rzetelnych materiałów naukowych i ich źródeł od tych o paranaukowym charakterze. Uczestnicy warsztatów mieli możliwość nabycia umiejętności weryfikacji stron nieetycznych czasopism naukowych, a także krytycznej analizy ofert publikacyjnych i zaproszeń do udziału w konferencjach naukowych.
Scenariusz warsztatów został przygotowany przez Agnieszkę Gałecką-Golec, Katarzynę Pukszę oraz Ewę Witkowską dzięki współpracy z TechSoup Europe. Spotkanie jest zaplanowane na 90 minut.
Przed warsztatami należy przygotować:
- prezentację z najwazniejszymi informacjami
- dwie tablice Jamboard do udostępnienia uczestnikom w trakcie burzy mózgów
- dokument z linkami i opisem ćwiczenia do pracy w grupach (można posłużyć się formularzem Google)
WPROWADZENIE
- przedstawienie się prowadzącego oraz uczestników
- omówienie celu, tematyki i planu szkolenia
CZYM SĄ FAŁSZYWE INFORMACJE? – burza mózgów
- uczestnicy odpowiadają na zadane pytanie za pomocą wirtualnej tablicy Jamboard, po czym prowadzący omawia uzyskane odpowiedzi
PRZEDSTAWIENIE OGÓLNEJ WIEDZY O FAŁSZYWYCH INFORMACJACH I SPOSOBACH ICH WERYFIKACJI
- przedstawienie definicji i podziału fake newsów
- przedstawienie definicji pseudonauki jako jednego ze źródeł fałszywych informacji w nauce oraz metod sprawdzania fałszywych informacji, omówienie wybranych narzędzi
- porównanie fałszywych i rzetelnych źródeł informacji w nauce
CO JEST ISTOTNE PRZY WYBORZE WYDAWCY, CZASOPISMA LUB KONFERENCJI? – burza mózgów
- uczestnicy odpowiadają na zadane pytanie za pomocą wirtualnej tablicy Jamboard, po czym prowadzący omawia uzyskane odpowiedzi
CHARAKTERYSTYKA DRAPIEŻNYCH CZASOPISM I DRAPIEŻNYCH KONFERENCJI W OPARCIU O WYBRANE PRZYKŁADY
- przedstawienie inicjatywy Open Access oraz trzech dróg publikowania
- omówienie przykładów badań i prowokacji demaskujących brak standardów wielu czasopism i konferencji przedstawiających się jako naukowe
- przedstawienie zjawiska drapieżnych wydawców oraz konferencji - definicji, wybranych cech, narzędzi weryfikacyjnych
- prezentacja wybranych baz i organizacji, w których można potwierdzić etykę publikacyjną czasopisma
- przedstawienie konsekwencji publikowania w drapieżnych wydawnictwach i udziału w drapieżnych konferencjach
PRACA W GRUPACH
- uczestnicy dzielą się na 3-4-osobowe grupy
- każda grupa otrzymuje adres strony czasopisma lub konferencji do weryfikacji, a następnie jej przedstawiciel przedstawia wstępną ocenę czasopisma lub konferencji na forum grupy
PODSUMOWANIE SPOTKANIA
- podziękowanie uczestnikom za udział w warsztacie, pytanie o refleksje
Na zakończenie warsztatów można przesłać uczestnikom ankietę ewaluacyjną lub zapytać o jedną rzecz, którą wynieśli ze spotkania.
Przed warsztatami warto przeprowadzić krótką ankietę wśród uczestników, żeby sprawdzić poziom ich wiedzy na omawiany temat oraz ewentualnie odpowiednio dostosować przezentowane treści.
Można też wydłużyć czas trwania warsztatów (do 120 minut), co pozwoli poświęcić więcej czasu na bardziej szczegółową analizę prezentowanych przykładów.
Scenariusz jest dostępny na licencji CC BY-NC-SA 4.0
Do przeprowadzenia warsztatów można wykorzystać przygotowane infografiki prezentujące: powiązania fałszywej nauki z drapieżnymi wydawcami, listy kontrolne do weryfikacji drapieżnych czasopism oraz drapieżnych konferecnji oraz zagrożenia związane ze zjawiskiem drapieżnych konferencji oraz drapieżnych wydawców.